Το “με ποιους είσαι” κάνει όλη τη διαφορά

Του Νίκου Κασκαβέλη 

Η σημασία της εξωτερικής πολιτικής για την πορεία μιας χώρας ανέκαθεν υπήρξε καταλυτική. Ο τομέας αυτός έχει δε την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, βαρύτητα με το σύνολο των υπόλοιπων παραμέτρων της πολιτικής ενός κράτους. Και αυτό είναι κάτι που συχνά παραγνωρίζεται από την πλειοψηφία της κοινωνίας που δεν αντιλαμβάνεται πάντα το εύρος και την πολυπλοκότητα που επικρατεί στο πεδίο αυτό. Ή την άμεση σύνδεσή της με το επίπεδο ασφάλειας ή και ευημερίας.

Η εξωτερική πολιτική και οι βασικές της επιλογές είναι εκείνες που θέτουν το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί συνολικά το κράτος. Είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο όλα τα άλλα εντάσσονται κι αναπτύσσουν τη δυναμική τους στο μακρύ ιστορικό χρόνο. Από την ίδια την έννοια της κρατικής κυριαρχίας, έως την οικονομική ζωή. Για να είναι αυτό κατανοητό στο μέγιστο βαθμό, σε πρόσφατη συζήτηση με αφορμή τον Εθνικό Αγώνα ανεξαρτησίας του 1821 τονίστηκε το ισόκυρο δύο διαστάσεων: του ίδιου του ενόπλου αγώνα, αλλά και της διπλωματικής προσπάθειας για αναγνώριση του επαναστατημένου Έθνους, που τελικά πραγματώθηκε μόνο όταν του παραχωρήθηκε και χρηματικό δάνειο.

Η δανειοδότηση αυτή, σε μια πλέον διπλωματικά αναγνωρισμένη οντότητα λειτούργησε καταλυτικά, έτσι ώστε διαδοχικά βήματα να οδηγήσουν στη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, που σε πολύ μεγάλο βαθμό ήταν τελικά και επιτυχία της διπλωματίας. Των επιλογών δηλαδή εξωτερικής πολιτικής ορισμένων ανθρώπων που μπορούσαν να διαβάσουν επιτυχώς και να αξιοποιήσουν τους διεθνείς συσχετισμούς της εποχής.

Η ίδια η Ιστορία μας το έχει διδάξει αυτό διαχρονικά. Η χώρα μας προόδευσε και σημείωσε επιτυχίες μόνο στις συγκυρίες που κατόρθωσε να παντρέψει αρμονικά την εσωτερική επιτυχή άσκηση πολιτικής, με τις ορθές στρατηγικές επιλογές διεθνώς. Με την οικοδόμηση των σωστών συμμαχιών και την αξιοποίησή τους. Όποτε υπήρχαν αυτές οι συνθήκες, τότε και βιώσαμε ως και θριάμβους. Σε άλλες περιπτώσεις, με κυρίαρχα στοιχεία τη μυωπική θεώρηση και τον απομονωτισμό, η χώρα γνώρισε την ήττα και τη συντριβή.

Είναι λοιπόν σημαντική τέχνη και τελικά κριτήριο πολιτικής επιλογής για την κοινωνία, η ικανότητα ανάγνωσης της διεθνούς σκηνής και η πρόσδεση της χώρας στο “σωστό” άρμα. Και με ποιο κριτήριο κρίνεται το σωστό, θα ρωτήσει κανείς. Εκ των υστέρων είναι πάντα ευκολότερο να συναχθεί το ασφαλές συμπέρασμα. Την ώρα της κρίσης και της αμφιβολίας, τα πράγματα είναι βεβαίως πιο πολύπλοκα. Πλην όμως δεν λείπουν τα κριτήρια αυτά και σίγουρα δεν λείπει ούτε η πείρα από τα εμπειρικά δεδομένα, ούτε η κοινή λογική. Το βέβαιον είναι πως, ευτυχώς ή δυστυχώς, στις επιλογές αυτές (αν υποθέσουμε ότι υφίσταται δίλημμα) προτιμότερο είναι η κρίση να βασίζεται στο πεδίο που πρώτος προσδιόρισε ο Θουκυδίδης. Σε έναν αιτιοκρατικό συλλογισμό , με στάθμιση του εθνικού συμφέροντος και λιγότερο σε αμφίβολους συναισθηματισμούς, ιδίως όταν ενδύονται μανδύες με ηθικό επίχρισμα.

Μα, δεν υπάρχουν ηθικά διλήμματα και Αρχές στη διεθνή πολιτική; Σαφώς και υπάρχουν και βεβαίως οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη. Επειδή όμως συχνά γίνεται κατάχρηση σχετικών όρων και ιδιοτελής χρήση παρόμοιων “υψηλών” και φορτισμένων εννοιών, αποκλειστικά για τη νομιμοποίηση άλλων πολιτικών, καλό είναι τα κριτήρια να εφαρμόζονται συνδυαστικά και πάντως βασισμένα στην ιστορική παρατήρηση και την κοινή πείρα. Κοινώς, ποιος και πότε σε βοήθησε, τι αποκόμισες και πού βρέθηκες αποκομμένος ή έκθετος. Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς και να ερμηνεύσουμε την πρόσφατη ιστορία, το επίπεδο ζωής στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες οφείλεται σε γενικές γραμμές στις βασικές στρατηγικές επιλογές που έγιναν σε κρίσιμες περιόδους και στα ευρύτερα γεωπολιτικά στρατόπεδα στα οποία εντάχθηκε.

Ασχέτως του τι έγινε με την α ή τη β εσωτερική πολιτική επιλογή, ασχέτως των χρεοκοπιών που δυστυχώς επαναλαμβάνονται περιοδικά, η Ελλάδα διατήρησε και γενικά επαύξησε σταδιακά το βιοτικό της επίπεδο και αυτό είναι αποτέλεσμα των στρατηγικών της επιλογών και της χορείας χωρών στην οποία ανήκει.  Για να είμαστε συγκεκριμένοι, επειδή εντάχθηκε σε όλες τις δυτικές συμμαχίες, το ΝΑΤΟ, τους υπόλοιπους διεθνείς οργανισμούς και βεβαίως πρώτα και κύρια στην Ε.Ε. Παρέλκει προς ώρας η απόδειξη του ανωτέρω ισχυρισμού, για λόγους οικονομίας θεωρείται αυτονόητη. Άλλες χώρες, παρόμοιου μεγέθους και δυνατοτήτων, λόγω ακριβώς διαφορετικών επιλογών, δεν είχαν την ίδια πορεία.

Αντίθετα, εκατομμύρια πολίτες καθόλου ευκαταφρόνητων προσόντων βίωσαν την τραγικότητα της πλήρους αλλαγής της ζωής τους μέσα σε ένα βράδυ. Της βίαιης ανάγκης για ξενιτεμό και εργασία σε δυσμενέστατες συνθήκες μόνο και μόνο για την επιβίωση. Όλοι αυτοί οι πολίτες, για παράδειγμα πρώην ανατολικών χωρών, δεν ήταν εξ ορισμού πολίτες β κατηγορίας. Η μόνη τους διαφορά ήταν πως σε κάποια κρίσιμη στιγμή η χώρα τους διάλεξε λάθος. Πολλοί δεν έχουν ακόμη αντιληφθεί πόσο κοντά περάσαμε από μία τέτοια κατάσταση το 2015. Αν τελικά δεν υποπέσαμε στην πλήρη δυστοπία, το οφείλουμε ακριβώς στις “παρέες” μας. Και βέβαια στο διαχρονικό brand της χώρας, που φέρει ακόμα ως όνομα ένα κύρος που δύσκολα αγνοείται.

Η σημασία των επιλογών αυτών αναβαθμίζεται εκθετικά σε ώρες κρίσης και πολέμου. Σε μια τέτοια συγκυρία βρισκόμαστε και σήμερα, κατά τρόπο αιφνίδιο. Ο κόσμος βιώνει την 1η γενικευμένη σύγκρουση της εποχής και σε μεγάλο βαθμό μοιράζεται από την αρχή. Την ώρα λοιπόν που τα ζέοντα ερωτήματα ζωής ή θανάτου επικρέμανται πάνω από τα κεφάλια μας, τη στιγμή που οι σφαίρες βουίζουν, δεν είναι η ώρα της θεωρητικής αναζήτησης. Τώρα είναι η ώρα των καθαρών επιλογών και των αποφάσεων. Η Ελλάδα ανήκει σε μια συγκεκριμένη συμμαχία χωρών, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Είναι η συμμαχία αυτή άμεμπτη; Αυτονόητη η απάντηση, αλλά και παρελκυστικό το ερώτημα. Ζούμε σε έναν κόσμο με συγκεκριμένο αποτύπωμα. Κι όσο και αν προσπαθούμε να το μεταβάλλουμε, μέχρι αυτό να συμβεί οφείλουμε να λειτουργούμε αποτελεσματικά στους υπάρχοντες συσχετισμούς.

Έχουμε δει τι συμβαίνει στην Ουκρανία και έχουμε επίγνωση της γειτονιάς μας. Την ώρα αυτή, όπως ακριβώς έχουμε κάνει σε όλη την ιστορία μας, οφείλουμε να έχουμε ξεκάθαρο προσανατολισμό και στάση. Και αυτό ακριβώς έχουμε πράξει. Με όλες της τις αδυναμίες, καθυστερήσεις και αμφισημίες, η Ε.Ε., το ΝΑΤΟ, η εν γένει “Δύση” είναι ο φυσικός μας χώρος και ο μόνος έμπρακτος αρωγός όταν δεν υπάρχει άλλος. Μέρος της “δήλωσής” μας αυτής, πράξη ουσιαστική και συμβολική, μετά και τη Συμφωνία με τη Γαλλία, είναι και η ανανέωση της Αμυντικής Συμφωνίας με τις ΗΠΑ. Για πολλούς η επιλογή αυτή παραμένει φορτισμένη. Με βάση τα ανωτέρω (και χωρίς να στερείται ηθικού ερείσματος βασισμένου στην Ιστορία) δεν είναι παρά μια ζυγισμένη στρατηγική επιλογή προς τη σωστή μεριά της Ιστορίας. Μια Συμφωνία που έχουμε ανάγκη και μας προσδίδει μεγαλύτερο στρατηγικό βάρος.

Στα κρίσιμα διλήμματα της εποχής καλούνται καθημερινά να απαντήσουν οι πολιτικές δυνάμεις. Η Κυβέρνηση με τις πράξεις της και η αντιπολίτευση με τη στήριξη ή την κριτική της. Το μόνο σίγουρο είναι πως τα θολά νερά, η στάση “και με το χωροφύλαξ και με τον αστυφύλαξ” δεν βγάζει πουθενά. Όλοι θυμούνται και στάσεις και συμπεριφορές, μια και πλέον όλοι έχουν περάσει από κυβερνητικούς θώκους. Και όλοι βέβαια κρίνονται. Οι πολίτες, έχοντας περάσει τις Συμπληγάδες μιας πολύχρονης κρίσης, μιας υγειονομικής καταιγίδας και τώρα μιας γεωπολιτικής κρίσης απρόβλεπτων διαστάσεων, επιζητούν νησίδες ασφάλειας και πάνω απ’ καθαρές θέσεις. Ας λάβουν όλοι τα μέτρα τους.

* Νίκος Κασκαβέλης (ΜΔΕ, ΜSc), Δικηγόρος