Τηλεργασία και δημιουργικότητα: Μια σχέση αντιστρόφως ανάλογη

Zoom, Teams και Skype εκτινάχθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας και έγιναν απαραίτητα «εργαλεία δουλειάς» για εκατομμύρια εργαζόμενους σε ολόκληρο τον κόσμο που βρέθηκαν σε τηλεργασία, αφού τους επέτρεψαν να βρίσκονται έστω και εξ αποστάσεως σε επαφή μεταξύ τους και με τους προϊσταμένους τους. Και μάλιστα ομαδικώς, με ήχο και με εικόνα. Σύμφωνα με διεθνή έρευνα που δημοσίευσε την Τετάρτη το αμερικανικό περιοδικό «Nature», ωστόσο, η εκ του μακρόθεν και μέσω τηλεδιασκέψεων ανταλλαγή απόψεων και ιδεών δεν ευνοεί την καινοτομία, τη δημιουργικότητα και την παραγωγικότητα των εργαζομένων.  

Περίπου 1.500 τηλεργαζόμενοι σε τέσσερις ηπείρους του πλανήτη συμμετείχαν στην κοινή έρευνα που εκπόνησαν δύο κορυφαία αμερικανικά Πανεπιστήμια, το Κολούμπια και το Στάνφορντ. Αν και αναγνώρισαν τη σημασία και την αναγκαιότητα των τηλεδιασκέψεων για τη δουλειά τους, όλοι συμφώνησαν ότι η μέθοδος των εξ αποστάσεως επαγγελματικών «συναντήσεων» δεν προωθεί τις συνεργατικές ιδέες και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων. Ούτε προάγει την παραγωγικότητα της επιχείρησης όσο οι συνεργατικές επαφές σε ένα κοινό, φυσικό χώρο.  

Το «Nature» σημειώνει ότι και μετά το τέλος της πανδημίας, στις ΗΠΑ τουλάχιστον, το 20% των εργάσιμων ημερών θα καλύπτεται από το σπίτι. Δηλαδή μία ημέρα της εβδομάδας, κατά μέσον όρο, οι Αμερικανοί δεν θα μεταβαίνουν στον εργασιακό χώρο που διαθέτει ο εργοδότης τους, αλλά θα δουλεύουν από μακριά. Από το σπίτι τους ή από όπου μπορούν να έχουν σύνδεση με το Διαδίκτυο – πρακτικά από παντού, ακόμα και εν πλω από το πλοίο της γραμμής για την Αμοργό, ας πούμε. 

Οι επιπτώσεις, ωστόσο, της εξ αποστάσεως εργασίας και δη οι επιπτώσεις των τηλεδιασκέψεων, βαραίνουν σημαντικά το παραγόμενο έργο. Η απουσία επαφής «σώμα με σώμα» φαίνεται πως δεν βοηθά την παραγωγή καινοτόμων ιδεών. Δεν ευνοεί τη γέννηση δημιουργικών ιδεών. Τουναντίον λειτουργεί ως τροχοπέδη για το περίφημο «brainstorming».  

 Τα πρώτα πειράματα έγιναν σε εργαστήριο με τη συμμετοχή 602 εθελοντών φοιτητών με τυχαία αντιστοίχιση ανά δύο. Τα ζεύγη συνεργάστηκαν από κοντά και μετά χωριστά μέσω βιντεοκλήσης σε δύο αίθουσες με απόσταση η μία από την άλλη. Κάθε ζεύγος είχε στη διάθεσή του πέντε λεπτά της ώρας για να βρει νέες, δημιουργικές χρήσεις διαφόρων αντικειμένων, ενός παιχνιδιού φρίσμπι για παράδειγμα ή ενός χαρτιού περιτυλίγματος με φυσαλίδες αέρα (αεροπλάστ).  

Στη συνέχεια συγκρίνονταν οι πιο δημιουργικές ιδέες των φοιτητών. Κι αυτές ήταν μακράν εκείνες που οι συνεργάτες σκέφτονταν όταν βρίσκονταν μαζί, στον ίδιο φυσικό χώρο.  

Στη συνέχεια οι ερευνητές του Κολούμπια και του Στάνφορντ επανέλαβαν το πείραμα σε 1.490 μηχανικούς που εργάζονταν σε επιχειρήσεις στη Φινλανδία, την Ουγγαρία, την Πορτογαλία, την Ινδία και το Ισραήλ. Ζήτησαν από τους επαγγελματίες να προτείνουν καινοτόμα προϊόντα για τις εταιρείες τους συνεργαζόμενοι πότε κατά ομάδες σε κοινές αίθουσες εργαστηρίων ή διασκέψεων και πότε ηλεκτρονικά εξ αποστάσεως, ο καθένας από το δικό του χώρο. 

Το αποτέλεσμα ήταν οι μηχανικοί να επεξεργάζονταν κατά 15% περισσότερες ιδέες εκ του σύνεγγυς παρά διαδραστικά, εξ αποστάσεως. Και επιπλέον 13% περισσότερες δημιουργικές και καινοτόμες ιδέες όταν βρίσκονταν δια ζώσης.  

Άλλο φαντασία, άλλο συγκέντρωση 

Το πείραμα είχε όμως και ένα πολύ θετικό στοιχείο για το Zoom, το Skype και το Teams. Όταν οι ομάδες έπρεπε να επιλέξουν την καλύτερη ιδέα για να εφαρμόσουν, οι διαδικτυακές επαφές τους αποδείχθηκαν εξίσου καρποφόρες με τις φυσικές, σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα ελαφρώς αποδοτικότερες!  

Το συμπέρασμα των ερευνητών ήταν πως οι βιντεοκλήσεις δρουν ανασταλτικά μόνο για τη δημιουργικότητα των επαγγελματικών στελεχών. Οι άλλες δεξιότητές τους, όπως η ορθή κρίση και η ταχύτητα σκέψης για παράδειγμα, παρέμεναν ανεπηρέαστες κατά τη διάρκεια των «εικονικών μαζώξεων».  

Γιατί παρατηρήθηκε αυτό; Παλαιότερη μελέτη είχε διαπιστώσει μια νευρολογική σχέση μεταξύ της όρασης και της εστίασης της προσοχής σ’ αυτό που βλέπει κάποιος. Η μελέτη έδειξε ότι, παραδόξως, «οι άνθρωποι είναι πιο δημιουργικοί όταν είναι λιγότερο συγκεντρωμένοι», όπως επισήμανε η Μέλανι Μπρουκς, καθηγήτρια μάρκετινγκ στο Columbia Business School, η οποία συνεργάστηκε για τη μελέτη.  

 Υπερσυγκέντρωση στην οθόνη 

Η Μπρουκς επιβεβαίωσε τη διαπίστωση αυτή αυτό εξοπλίζοντας τους εθελοντές της με μια συσκευή παρακολούθησης των ματιών. Μπόρεσε έτσι να επαληθεύσει ότι οι εικονικοί συνεργάτες, εκείνοι δηλαδή που συνεννοούνταν μέσω τηλεδιάσκεψης, ξόδευαν σχεδόν το διπλάσιο χρόνο για να κοιτάζουν ο ένας τον άλλον στα μάτια, πρόσωπο με πρόσωπο δηλαδή. 

Το συμπέρασμα ήταν ότι οι βιντεοκλήσεις εστιάζουν την προσοχή του συμμετέχοντος στην τηλεδιάσκεψη σε έναν περιορισμένο χώρο: την οθόνη. Περιορίζεται έτσι η γνωστική διαδικασία της δημιουργίας. Αντίθετα, όταν βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλον στον ίδιο χώρο οι άνθρωποι μοιράζονταν ένα ολόκληρο περιβάλλον. Ένα περιβάλλον «πιο ευνοϊκό για τη διακλάδωση των σκέψεων που γεννούν τις καινοτόμες ιδέες», όπως σημειώνουν οι ερευνητές.  

Εν τέλει οι ειδικοί προτείνουν να μην καταργηθούν τελείως οι διαδικτυακές και εξ αποστάσεως συνεργασίες όταν αποκατασταθεί η υγειονομική κανονικότητα. Διότι έχουν και οι βιντεοκλήσεις τα πλεονεκτήματά τους. Θα πρέπει, όμως, οι επιχειρήσεις να ευνοούν την παρουσία στο γραφείο για ανταλλαγή ιδεών. Είναι προς το συμφέρον των εταιρειών, καθώς έτσι εκμεταλλεύονται καλύτερα τις αρετές του εργατικού τους δυναμικού.  

 Από την άλλη πλευρά, κάποιες φορές η τηλεδιάσκεψη κρατά πιο συγκεντρωμένα τα στελέχη. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των μηχανικών από την Ουγγαρία, η εταιρεία των οποίων είχε οργανώσει τα εργαστήρια σε ένα ξενοδοχείο που ειδικεύεται στη διοργάνωση συνεδρίων.  

 «Ήταν ξεκάθαρο ότι οι συμμετέχοντες ενδιαφέρονταν περισσότερο για τον καφέ και τα μπισκότα που σερβίρονταν στο μπαρ του ξενοδοχείου παρά για το πειραματικό πρωτόκολλο, από το οποίο τελικά αποκλείστηκαν», σημειώνει η ερευνήτρια της Columbia Business School.