Κινδυνεύει πραγματικά η Μολδαβία από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία;
Του Thomas de waal
Η Μολδαβία είναι είδηση. Μια σειρά επισκεπτών υψηλού επιπέδου, με τελευταίο τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτιέρες, να έχει φτάσει στο Κισινάου τις τελευταίες ημέρες.
Η χώρα αξίζει όλη τη διεθνή προσοχή που μπορεί να λάβει. Είναι μια μικρή, φτωχή χώρα που βρίσκεται σε επισφαλή θέση στο χείλος του πολέμου της Ρωσίας με την Ουκρανία. Από τις 24 Φεβρουαρίου, έπρεπε να αντιμετωπίσει την εισροή 450.000 Ουκρανών προσφύγων, 95.000 εκ των οποίων έχουν παραμείνει.
Όλοι συμφωνούν ότι η Μολδαβία είναι ευάλωτη και η αξιοθαύμαστη φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση της -η οποία κατέθεσε επισήμως αίτηση ένταξης στην ΕΕ τον Μάρτιο- χρειάζεται στήριξη, αλλά υπάρχει πολύ λιγότερη σαφήνεια σχετικά με το τι απαιτεί περισσότερο. Αφού μίλησα με διάφορους Μολδαβούς στη διάρκεια της εβδομάδας, κατέληξε ότι υπάρχει κίνδυνος να υπερεκτιμηθεί η στρατιωτική απειλή που αντιμετωπίζει η χώρα από τη Ρωσία, και να υποτιμηθεί η οικονομική.
Η ρωσική στρατιωτική απειλή δεν θα πρέπει ποτέ να προεξοφληθεί πλήρως. Στις 22 Απριλίου ένας ανώτερος στρατηγός, ο Ροσταμ Μινεκάεφ, μίλησε σχεδόν ανέμελα για το ότι η Ρωσία κατέχει τη Νότια Ουκρανία και ότι ψάχνει βίαια έναν δρόμο προς την αποσχισθείσα περιοχή της Υπερδνειστερίας όπου όπως τόνισε (ψευδώς), οι ρωσόφωνοι αντιμετώπιζαν διώξεις.
Αλλά αυτή είναι μια περίπτωση όπου οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες της ρωσικής ηγεσίας υπερβαίνουν κατά πολύ τις ικανότητες τους -για την ώρα τουλάχιστον. Η βρετανική πρεσβεία στο Κισινάου δήλωσε την προηγούμενη εβδομάδα ότι “δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστεύουμε ότι η Δημοκρατία της Μολδαβίας βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο να δεχθεί στρατιωτική επίθεση”. Μια κίνηση εναντίον της Υπερδνειστερίας είναι δυνατή μόνο εάν οι Ρώσοι καταφέρουν να καταλάβουν την Οδησσό -και είναι πολύ απίθανο όταν ο ρωσικός στρατός μπορεί μετά βίας να προωθεί στην Ανατολική Ουκρανία.
Ένας δεύτερος θεωρητικός κίνδυνος είναι η αναζωπύρωση της σύγκρουσης για την Υπερδνειστερία, τη ρωσόφωνη αυτονομιστική περιοχή στην ανατολική πλευρά του Δνείστερου. Μόνη μεταξύ των εδαφικών διαφωνιών που ξέσπασαν με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η Υπερδνειστερία ανταποκρίνεται άνετα στον όρο “παγωμένη σύγκρουση”. Δεν υπήρξε σχεδόν καθόλου βία από τότε που τελείωσε ο πόλεμος, πριν από 30 χρόνια, αλλά τον τελευταίο μήνα έχει παρατηρηθεί αύξηση των βίαιων περιστατικών, με σειρά μυστηριωδών εκρήξεων και επιθέσεων σε υποδομές -ευτυχώς χωρίς θύματα.
Τόσο το Κισινάου όσο και το Τιρασπόλ έχουν χρησιμοποιήσει διπλωματικά μέσα για να μειώσουν την ένταση. Ειρωνικά, οι Μολδαβοί χρειάστηκε να καθησυχάσουν κάποιους αξιωματούχους στο Κιέβο οι οποίοι χρησιμοποίησαν πολύ πιο εμπρηστική γλώσσα για την Υπερδνειστερία από ό,τι αυτοί, επαναλαμβάνοντας ότι το μόνο που επιδιώκουν είναι μια ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης.
Η πρόεδρος Μάγια Σαντού, δήλωσε στον Economist ότι “προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να κρατήσουμε τη χώρα έξω από τον πόλεμο”, και ότι η Μολδαβία παραμένει συνταγματικά ουδέτερη. Ο ντε φάκτο πρόεδρος της Υπερδνειστερίας, Βαντίμ Κρασνοσέλσκυ, είναι επίσης ειρηνικός. Δήλωσε στις 6 Μαίου ότι συνεχίζει να επιδιώκει αναγνώριση για την ανεξαρτησία της Υπερδνειστερίας αλλά μόνο μέσω ειρηνικών μέσων, με τον διάλογο, προσθέτοντας ότι “κανένας δεν χρειάζεται τον πόλεμο”.
Η στρατιωτική απειλή της Υπερδνειστερίας είναι πολύ μικρότερη από “όσα πιάνει το μάτι”. Σχεδόν όλοι οι 1500 στρατιώτες που χαρακτηρίζονται ως “Ρώσοι”, είναι στην πραγματικότητα ντόπιοι με ρωσικά διαβατήρια. Οι περισσότερες από 7.000 “ένοπλες δυνάμεις” στην περιοχή, ξεπερνούν στα χαρτιά τον πολύ μικρότερο στρατό της Μολδαβίας, αλλά είναι κυρίως μια αμυντική δύναμη part-time.
Το (σχεδόν γνωστό σε όλους) μυστικό της Υπερδνειστερίας είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της των 400.000 πολιτών -συμπεριλαμβανομένων και αυτών των στρατιωτών- έχουν τώρα διαβατήρια Μολδαβίας και κάνουν χρήση της συμφωνίας βίζα που έχει η Μολδαβία με την ΕΕ. Πολλοί έχουν επίσης ουκρανικά διαβατήρια. Η περιοχή παραμένει στενά συνδεδεμένη πολιτικά και πολιτισμικά με τη Ρωσία, αλλά τόσο στην οικονομία όσο και στη γεωγραφία, η μοίρα της βρίσκεται στη Μολδαβία και στην Ευρώπη. Η ΕΕ έπαιξε καλά το χαρτί της εδώ, ενσωματώνοντας την Υπερδνειστερία στο καθεστώς για τη βαθιά και περιληπτική ζώνη ελεύθερου εμπορίου με τη Μολδαβία. Στο προηγούμενο έτος, το 54% των εξαγωγών της είχε προορισμό την ΕΕ και μόλις το 14% τη Ρωσία.
Εάν οι απειλές για την ασφάλεια αντιμετωπιστούν σωστά, η εγχώρια πολιτική της Μολδαβίας παραμένει ασταθής και η πόλωση είναι ακόμη ισχυρή. Το πρώην κυβερνών κόμμα, οι Σοσιαλιστές, υπό τον πρώην πρόεδρο Igor Dodon, προφανώς επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την τρέχουσα κατάσταση προς όφελος του. Ο Dodon φόρεσε την κορδέλα του Αγίου Γεωργίου -ένα σύμβολο για τη ρωσική Ημέρα της Νίκης που ευλογήθηκε από τον Πούτιν και το οποίο απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση της Μολδαβίας- στην παρέλαση της 9ης Μαίου στο Κισινάου. Και πάλι, ευτυχώς, αποφεύχθηκε η αντιπαράθεση.
Σίγουρα, τα μεγάλα ζητήματα που έχει τώρα να αντιμετωπίσει η Μολδαβία, είναι οικονομικά. Συνορεύοντας με τη Νότια Ουκρανία, πλήττεται πού από τον αποκλεισμό της ακτής της Μαύρης Θάλασσας και του λιμανιού της Οδησσού από τη Ρωσία. Οι πληρωμές εμβασμάτων έχουν μειωθεί, η χώρα δυσκολεύεται με τους πρόσφυγες και το ΔΝΤ δηλώνει ότι ανησυχεί ότι η κυβέρνηση είναι τόσο “φορτωμένη” από τη διαχείριση κρίσεων που θα αποσπαστεί από το πιο ζωτικής σημασίας κομμάτων της μεταρρυθμιστική της ατζέντας, τον αγώνα για να ξεριζώσει τη συστημική διαφθορά.
Το θέμα της Υπερδνειστερίας δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτόν τον οικονομικό πονοκέφαλο, καθώς τα δύο μέρη της Μολδαβίας, αν και πολιτικώς αποσυνδεδεμένη, είναι κοινωνία ένα ενιαίο, αν και δυσλειτουργικό, σύνολο. Το δεξιό τμήμα της Μολδαβίας αυτή τη στιγμή λαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται από ένα εργοστάσιο ενέργειας στην Υπερδνειστερία, που τροφοδοτείται από ρωσικό αέριο. Στην πραγματικότητα, το επιχειρηματικό μοντέλο της Υπερνδειστερίας εξαρτάται από το αέριο που λαμβάνει δωρεάν ή σχεδόν δωρεάν από τη Gazprom. Δεν είναι μια ευχάριστη κατάσταση αλλά μία από την οποία είναι δύσκολο να αποδεσμευτεί βραχυπρόθεσμα.
Επομένως, εάν η μακροπρόθεσμη οικονομική βοήθεια προς τη Μολδαβία αποτελεί ισχυρή προτεραιότητα για την ΕΕ, τότε μέρος της βοήθειας θα πρέπει να πάει και στην Υπερδνειστερία. Αυτό σημαίνει βοήθεια η οποία να ενισχύσει την εμβάθυνση της ολοκλήρωσης της περιοχής με την υπόλοιπη Μολδαβία, διευκολύνοντας μια σταδιακή μετάβαση από την εξάρτηση από το ρωσικό αέριο, και αποτρέπει την περαιτέρω φτωχοποίηση αυτού που ήδη χαρακτηρίζεται ως η φτωχότερη χώρα της Ευρώπης.
Για να το θέσουμε αλλιώς, η Μολδαβία (και ασφαλώς και η Ουκρανία), θα μπορούσαν να επιβιώσουν του πολέμου αλλά θα έχαναν την ιερή η καθώς βυθίζεται κάτω από το βάρος των κοινωνικό-οικονομικών προβλημάτων που έχει προκαλέσει ο πόλεμος. Είναι ένα σενάριο που χρειάζεται ξανά σχεδιασμό.
