Συμπεράσματα απο την Σύνοδο Κορυφής: Ή στραβός είναι ο γυαλός ή στραβά αρμενίζουμε

του Καθηγ. Γιάννη Βαληνάκη

Προέδρου Ευρωπαικού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet ΕΚΠΑ

πρ. Υφυπουργός Εξωτερικών

Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Η Σ
Strategy Paper Nr. 3/ December 2020
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ:
Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ
Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης
Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet, ΕΚΠΑ
πρ. Υφυπουργός Εξωτερικών
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΕΘΝΙΚΗΣ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
NATIONAL STRATEGY INSTITUΤE
ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ Ε.Ε.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ JEAN MONNET
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
JEAN MONNET EUROPEAN CENTRE OF EXCELLENCE
NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS
3
2 |
Copyright 2020
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ JEAN MONNET
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Κλεομένους 22Α, 106 75 Αθήνα
Τηλ. 210 72 20 508 Fax: 210 3617711
Email: jmcenter-athens@pspa.uoa.gr, www.jmc.pspa.uoa.gr
All rights reserved
Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας Jean Monnet ως τέτοιο, δεν υιοθετεί πολιτικές ή άλλες θέσεις. Καταβάλλει,
μάλιστα, προσπάθεια να παρουσιάζονται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του και στο μέτρο του δυνατού
όλες οι υπάρχουσες απόψεις. Οι αναλύσεις και οι γνώμες που δημοσιεύονται σε όλες τις εκδόσεις του
Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet θα πρέπει να αποδίδονται αποκλειστικά στους ίδιους τους
συγγραφείς και να μην θεωρούνται ότι αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Κέντρου, του
Διοικητικού Συμβουλίου του, της διεύθυνσης ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο
συνεργαζομένων φορέων.
The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement
of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible
for any use which may be made of the information contained therein.
Περιεχόμενα
Ι. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΚΟΡΥΦΗΣ ΤΗΣ ΕΕ …………………………………………………………. σελ. 3
ΙΙ. ΑΠ’ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΣΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ: ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΙΣΩ… …………………………… σελ.7
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΑΜΕΣΑ ΒΗΜΑΤΑ ΑΝΑΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΑΣ ……… σελ. 13
2|
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ: Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ. Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης |3
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ:
Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ
του Καθηγ. Γιάννη Βαληνάκη,
Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας/ ΕΚΠΑ,
πρ. Υφυπουργού Εξωτερικών
Ι. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΚΟΡΥΦΗΣ ΤΗΣ ΕΕ
Η Ελλάδα δυστυχώς υπέστη στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής μιά διπλωματική ήττα, και
μάλιστα παίζοντας στο «φιλικότερο» όλων γήπεδο της ΕΕ. Διότι ούτε από τις ΗΠΑ μπορεί
να περιμένει ευνοϊκότερη θέση θεσμικής αλληλεγγύης στα ελληνοτουρκικά, ούτε η
επιλογή της δυναμικής κλιμάκωσης απέναντι στην Άγκυρα είναι η προτιμότερη. Η
«έξυπνη» στρατηγική είναι συνεπώς το πλέον υποσχόμενο πεδίο προάσπισης των εθνικών
συμφερόντων για μιά φιλειρηνική αλλά ιστορικά «πολυμήχανη» απόγονο του Οδυσσέα. Γι
αυτό και οι αρνητικές εξελίξεις στο εξ ορισμού φιλικότερο ευρωπαϊκό πεδίο είναι διπλά
ανησυχητικές. Και οδηγούν πλέον αναπόφευκτα στην εύλογη ανησυχία για το τι θα
συμβεί αν/όταν οσονούπω οδηγηθούμε στο αναμενόμενο σφυροκόπημα ενός
ελληνοτουρκικού διαλόγου χωρίς όρους, κανόνες και ευρωπαϊκές εγγυήσεις. Σε ένα
«διάλογο» υπό στρατιωτική απειλή για την αποδοχή μιάς άκρως εκτεταμένης και
εξωφρενικής τουρκικής «ατζέντας», με από μέρους μας ελάχιστη ουσιαστική
προετοιμασία και (αν-) αντίστοιχα μινιμαλιστικές διεκδικήσεις, και όλα αυτά εν μέσω
ευρωνατοικών ποντιοπιλατικών πιέσεων για άμεσα αποτελέσματα.
Είναι γι’ αυτό χρήσιμο να επανέλθουμε (βλ. το Strategy Paper Νο 2) στην τελευταία
Σύνοδο Κορυφής για να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματά της για τη χώρα μας.
1. Αποδεικνύεται ότι ακολουθήθηκε εξαρχής λάθος στρατηγική αλλά και τακτική.
4|
Η κυβέρνηση είχε κατά τα φαινόμενα αποφασίσει να υπομείνει («στρατηγική υπομονή»)
επί τετράμηνο τις «ερευνητικές περιοδείες» της τουρκικής αρμάδας περιοριζόμενη σε μιά
μετριοπαθή στρατηγική στη βάση της γνωστής από προηγούμενες κρίσεις «πεπατημένης»
με τρεις πτυχές: ενεργό επιτήρηση της αρμάδας, διεθνή καταδίκη της Τουρκίας και
επιβολή κυρώσεων. Ο στόχος ήταν να καμφθεί έτσι η Άγκυρα, να παραιτηθεί των σχεδίων
της και να αποχωρήσει η αρμάδα. Τελικά όμως :
—η ενεργός επιτήρηση έμεινε απλή και μακρόθεν παρακολούθηση των οιονεί εισβολέων
ακόμη και όταν (έστω κατά τι) παραβίασαν ακόμη και το απρόσφορα τεθέν όριο των 6 ν.μ.
αλλά και αναμφίβολα το όριο των 10 ν.μ. εναερίου χώρου (από τα ελικοπτέρα που
συνόδευαν τις τουρκικές φρεγάτες)
—οι διεθνείς καταδίκες ήταν απλά φραστικές και αρκετά ασαφείς ώστε να μην
εκπέμψουν αποτρεπτικά μηνύματα προς την Άγκυρα (το ίδιο και οι κυβερνητικές
δηλώσεις)
—η επιβολή κυρώσεων φαίνεται (όταν και αν τελικά ολοκληρωθεί) να περιορίζεται σε
λίγα δευτερεύοντα πρόσωπα και μάλιστα αναβάλλεται στην πράξη για πολλοστή φορά.
Είμαστε μακριά από τομεακές ή άλλες κυρώσεις ουσίας. Το ίδιο ισχύει και για το
εμπάργκο όπλων που ως εθνική αρμοδιότητα εναπόκειται στην κάθε χώρα χωριστά να
λάβει αποφάσεις.
Στρατηγική και στόχοι αποδείχθηκαν κατά συνέπεια μη ρεαλιστικοί και εκπέμφθηκαν
κάθε άλλο παρά αποτρεπτικά μηνύματα. Αντίθετα η Τουρκία
—έκανε ακριβή ανάγνωση των δεδομένων,
—εκτίμησε σωστά ότι οι κυρώσεις θα αναβάλονταν και σε κάθε περίπτωση δεν
μπορούσαν παρά να είναι τελικά ανώδυνες,
—εργάστηκε ενεργά προς τούτο,
—κέρδισε πολύτιμο χρόνο,
—ενέγραψε ατιμωρητί υποθήκη με οιονεί τετελεσμένα στρατιωτικής παρουσίας αλλά και
ερευνών σε έκταση τουλάχιστον 12.000 τετρ. χλμ στην υφαλοκρηπίδα μας (ή έστω στην
κατά τους τρίτους «διαφιλονικούμενη»),
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ: Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ. Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης |5
—γνωρίζει χάρις στις έρευνες που έκανε πού ακριβώς υπάρχουν προοπτικές για
υδρογονάνθρακες (στοιχείο πολύτιμο ενόψει μελλοντικών οριοθετήσεων), και
—προέβη σε εντατικότατη διεθνή προπαγάνδιση των απόψεών της που παρά αρκετές
αντιδράσεις δεν απέβη πρακτικά σε βάρος της (ειδικά στο ευαίσθητο θέμα του
Καστελόριζου είναι εκκωφαντική η έλλειψη έστω και ημι-επίσημης σοβαρής ελληνικής
απάντησης).
Αν λοιπόν κρίνει κανείς από τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής, η Άγκυρα μάλλον
πέτυχε να επικρατήσει της αντίστοιχης πίεσής μας προς τους εταίρους μέσα στη δική μας
Ένωση αλληλεγγύης! (βλ. παρακάτω αναλυτικά)
2. Η ελληνική πλευρά φαίνεται να έβαλε «όλα της τα αυγά» στις κυρώσεις και το
εμπάργκο όπλων και αυτοεγκλωβίστηκε έτσι αναγορεύοντας σε αυτοσκοπό έναν
ενδιάμεσο μοχλό πίεσης. Παρ’ όλο που σε κάθε σχεδόν στροφή του τετράμηνου δρόμου
οι ουσιαστικές κυρώσεις φαίνονταν μη ρεαλιστικές και ατελέσφορες, εντούτοις
απορρόφησαν μαζί με το εμπάργκο εξοπλισμών επί μήνες όλη την ενέργειά της αλλά και
πολύτιμο κεφάλαιο στο εξωτερικό. Παρά το από καιρό διαφαινόμενο αδιέξοδο, επέμεινε
ανεξήγητα μέχρι τέλους (παρά τις εκ των υστέρων επικοινωνιακές «διορθώσεις»).
3. Στο τελευταίο Strategy Paper (Νο2) λίγο πριν τη Σύνοδο Κορυφής χτυπήσαμε το
καμπανάκι του κινδύνου προτείνοντας τον εξής εναλλακτικό ελιγμό : αν διαφαίνονταν ως
αδύνατες οι ουσιαστικές κυρώσεις κατά την κρισιμότερη φάση των διαβουλεύσεων
μεταξύ των ηγετών, με ευέλικτο τακτικό ελιγμό να αποσπάσουμε (σε αντιστάθμισμα των
απωλειών σε κυρώσεις και εμπάργκο) ισχυρότερες διατυπώσεις στους όρους του
διαλόγου που είναι και το απολύτως καίριο στρατηγικό ζητούμενο για τη χώρα (μάλλον
κατόπιν εορτής αναγνωρίστηκε κι αυτό..). Ούτε αυτή η διόρθωση έγινε πάντως στη
Σύνοδο κι η ευκαιρία χάθηκε ανεπιστρεπτί.
4. Η ΕΕ αποδείχθηκε πιο διχασμένη από ποτέ , άτολμη, κι αναβλητική. Η στάση όμως αυτή
ήταν η αναμενόμενη εδώ και μήνες και κανένα δεν έπρεπε να εκπλήξει. Ο
ενδοευρωπαϊκός διχασμός ήταν ορατός, το εντατικό ανατολίτικο λόμπυινγκ σε πλήρη
6|
δράση και τα οικονομικά συμφέροντα όπως συνήθως υπεράνω των εύκαμπτων αρχών…
Εις μάτην εξάλλου επισημαίναμε ότι αρκούσε ένα και μόνο κράτος-μέλος (και υπήρχαν
πολλά) για να αποδυναμώσει ή και σταματήσει ουσιαστικές κυρώσεις. Υπεκφεύγοντας
ξανά, η ΕΕ μόνη της επιβεβαίωσε τον εσωτερικό της διχασμό, την πλήρη αδυναμία της για
«στρατηγική αυτονομία» και την ανικανότητά της να διαδραματίσει διεθνή ρόλο ούτε κάν
στα εξωτερικά της σύνορα, αφού κι αυτόν ακόμη τον υπήγαγε στο « να συντονιστεί σε
θέματα σχετικά με την Τουρκία και την κατάσταση στην Αν. Μεσόγειο με τις ΗΠΑ» (παρ.
33 Συμπερασμάτων Δεκεμβρίου).
5. Επιτυχία δεν υπήρξε ούτε στο θέμα του εμπάργκο όπλων. Ο στόχος αυτός είχε ορθή
αφετηρία αν ρεαλιστικά αποσκοπούσε στο να εκτεθούν πολιτικά οι συγκεκριμένες
κυβερνήσεις για την έλλειψη στοιχειώδους ευαισθησίας και αλληλεγγύης απέναντι σε
απειλούμενα κράτη-μέλη της Ένωσης. Σ’ αυτόν τον πολιτικό συμβολισμό αποσκοπούσε
και η τολμηρή επίθεση του Υπουργού Εξωτερικών κατά της Γερμανίας για τη διπλή
προσοχή με την οποία θα έπρεπε να πορεύεται το Βερολίνο, ιδίως όταν θέλει και να
ηγείται. [Παρενθετικά θα έπρεπε στην ελληνική δημόσια διπλωματία (που έλαμψε σε
κεντρικό κυβερνητικό επίπεδο δια της απουσίας της) να αξιοποιηθούν έντεχνα α) τόσο το
απευκταίο ιστορικό προηγούμενο του κατευνασμού του Μονάχου κατά του αναδυόμενου
μίνι-Φύρερ της Μεσογείου, όσο και β) ο θεμελιώδης λόγος ίδρυσης και ύπαρξης της ΕΕ
που είναι η ίδια η ειρήνη και που όλα τα κράτη-μέλη απολαμβάνουν πλήν Ελλάδος και
Κύπρου].
Συνοπτικά, βλέποντας τους στόχους που θέσαμε να απομακρύνονται αντί να πλησιάζουν,
έπρεπε στη Σύνοδο να αξιοποιηθεί η εμφανής πεισματική άρνηση ορισμένων εταίρων να
ενδώσουν σε κυρώσεις και εμπάργκο και να εστιαστούν όλες πλέον οι διπλωματικές βολές
πάνω στον πραγματικό στρατηγικό στόχο: στη στήριξη από την ΕΕ ενός λογικού και άρα
εύκολα αποδεκτού πλαισίου ελληνο-τουρκικού διαλόγου «καλής γειτονίας» με όρους,
κανόνες και ευρωπαϊκές εγγυήσεις.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ: Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ. Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης |7
ΙΙ. ΑΠ’ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΣΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ: ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΙΣΩ…
Η αναλυτική σύγκριση των αποφάσεων (Συμπερασμάτων) της τελευταίας Συνόδου
Κορυφής σε σχέση με τις αντίστοιχες του Οκτωβρίου επιβεβαιώνει τα βήματα προς τα
πίσω που έγιναν.
1. Αποκαρδιωτική η αξιολόγηση της κατάστασης από την ΕΕ
Πώς αξιολογούν την κατάσταση στην Αν. Μεσόγειο που ασφαλώς έχει χειροτερεύσει από
τον Οκτώβριο οι 27 ηγέτες μέσα από το κείμενο που συναποφάσισαν τον Δεκέμβριο ;
—«Δυστυχώς, η Τουρκία επιδίδεται σε μονομερείς ενέργειες και προκλήσεις και
κλιμάκωσε τη ρητορική της απέναντι στην ΕΕ, κράτη-μέλη της και Ευρωπαίους ηγέτες. Οι
τουρκικές μονομερείς και προκλητικές ενέργειες [σ.σ. όχι «παράνομες» όπως τον
Οκτώβριο] στην Αν. Μεσόγειο συνεχίζονται, συμπεριλαμβανομένης και της ΑΟΖ της
Κύπρου» (παρ.28)
—«το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σημειώνει την απόσυρση του σκάφους Ορούτς Ρέις από την
Τουρκία και επιμένει σε σταθερή αποκλιμάκωση, έτσι ώστε να επιτραπεί μιά σύντομη και
ομαλή συνέχιση των απευθείας διερευνητικών επαφών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας»
(παρ.28).
Ας δούμε όμως παράλληλα και δύο πολύ σημαντικά εδάφια των αποφάσεων του
Οκτωβρίου (παρ. 15) που περιέργως παρέλειψαν οι ηγέτες να επαναλάβουν τον
Δεκέμβριο :
—«Η επιδίωξη διαλόγου με καλή πίστη και η αποχή από μονομερείς ενέργειες που
αντιτίθενται στα συμφέροντα της ΕΕ και παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά
δικαιώματα κ-μ είναι μιά απόλυτη προϋπόθεση» για την ανάπτυξη σχέσης συνεργασίας
με την Τουρκία.
—«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναλαμβάνει την πλήρη αλληλεγγύη του με την Ελλάδα
και την Κύπρο, των οποίων η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα πρέπει να γίνουν
σεβαστά».
8|
2. Μικρό βήμα μπροστά στο θέμα των κυρώσεων
Τον Οκτώβριο το Ευρωπαικό Συμβούλιο είχε αποφασίσει (παρ.20):
—«σε περίπτωση νέων μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων που παραβιάζουν το διεθνές
δίκαιο η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της,
συμπεριλαμβανομένων σύμφωνα με το ά.29 ΣΕΕ και το ά. 215 ΣΛΕΕ, ώστε να
υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και των κρατών-μελών της».
—«να συνεχίσει να παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις και να επανέλθει σύμφωνα με
τα παραπάνω για να λάβει τις κατάλληλες αποφάσεις το αργότερο κατά τη συνεδρίασή
του του Δεκεμβρίου».
Τον Δεκέμβριο επανέλαβε την προσήλωσή του «στην υπεράσπιση των συμφερόντων του
και αυτών των κ-μ και στην διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας» και αποφάσισε:
— οι Υπουργοί Εξωτερικών «να υιοθετήσουν πρόσθετες καταχωρήσεις (listings) με βάση
την Απόφασή τους της 11ης Νοεμβρίου 2019 σχετικά με περιοριστικά μέτρα ενόψει των
μη-επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων εξόρυξης στην Αν. Μεσόγειο» (όχι όπως ελέχθη
«παράνομων»)
—ο Ύπατος Εκπρόσωπος και η Επιτροπή «να υποβάλουν μιά έκθεση πάνω στην τρέχουσα
κατάσταση αναφορικά με τις πολιτικές, οικονομικές και εμπορικές σχέσεις και τα εργαλεία
και επιλογές σε σχέση με το πώς να προχωρήσει, συμπεριλαμβανομένης και της
επέκτασης του φάσματος της ως άνω αναφερόμενης απόφασης προς εξέταση το
αργότερο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου 2021».
Σημειώνεται εδώ ότι ενώ φαινομενικά η αναφορά γίνεται στο πλαίσιο μιάς λογικής
κυρώσεων, υπάρχουν σοβαροί λόγοι να υποψιαζόμαστε μια συνολική επανεξέταση των
σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας υπέρ της τελευταίας.
3. Ευρύτερη «θετική ατζέντα» με λιγότερους όρους για την Τουρκία
Εντυπωσιακή είναι η κινητοποίηση των εταίρων στην κατεύθυνση της αρχικά «πολιτικής
θετικής ατζέντας» των αποφάσεων του Οκτωβρίου (που έγινε πλέον στα Συμπεράσματα
του Δεκεμβρίου φραστικά ευρύτερη από απλά «πολιτική») και έχουν αναλάβει να
επεξεργαστούν μέχρι τον Μάρτιο από κοινού η Πρόεδρος της Επιτροπής και ο κ.Μπορέλ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ: Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ. Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης |9
Στην ουσία η Έκθεση που αποφασίστηκε τον Δεκέμβριο αποσκοπεί όχι τόσο στο να πιέσει
την Τουρκία απέναντι στην Ελλάδα, αλλά να της προσφέρει ένα συνολικό πλαίσιο που
φαίνεται να οδηγεί σε μιά νέα σχέση ΕΕ-Τουρκίας: μιά ενισχυμένη Συμφωνία τελωνειακής
Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας που θα συνοδεύεται από προνομιακή συμμετοχή της Άγκυρας στην
ευρωπαϊκή πολιτική και αμυντική συνεργασία —ανάλογη πχ της Μεγ. Βρετανίας — που
θέλουν πλέον στην πραγματικότητα τόσο ο Ερντογάν, όσο και η καγκελάριος Μέρκελ και
αρκετοί ακόμη Ευρωπαίοι ηγέτες. Μιά τέτοια αλλαγή σημαίνει πρακτικά την εγκατάλειψη
της στρατηγικής ένταξης και εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας (της «εξημέρωσης του
θηρίου») και είναι προφανώς ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα. Γι αυτό και θα
επανέλθουμε.
Τι είναι όμως έτοιμο να δώσει με ελάχιστους όρους το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην
Τουρκία;
Στα Συμπεράσματα του Δεκεμβρίου οι 27 ηγέτες δήλωσαν έτοιμοι να παράσχουν στην
προκλητική και μαινόμενη κατά τα άλλα Τουρκία:
α) πολιτικά οφέλη :
—«επιβεβαιώνει το στρατηγικό ενδιαφέρον της ΕΕ για ανάπτυξη μιάς αμοιβαία
επωφελούς σχέσης συνεργασίας με την Τουρκία»
—«διαλόγους Υψηλού επιπέδου» (δηλ. συναντήσεις κορυφής με τον Ερντογάν)
—«επαφές μεταξύ ανθρώπων» («χαλαρή» διατύπωση για την παλαιότερη υπόσχεση
για ελευθεριότητα στις βίζες προς Τούρκους υπηκόους).
Σε σχέση με τις αποφάσεις του Οκτωβρίου δίνει στην Τουρκία δύο τουλάχιστον επιπλέον
φραστικά «δωράκια» :
— «υπογραμμίζει τη σημασία να μένουν ανοικτοί οι δίαυλοι επικοινωνίας ΕΕΤουρκίας»
—παραλείπει την προϋπόθεση / αναφορά στο «στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ σε ένα
σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Αν.Μεσόγειο»(παρ.15 του Οκτωβρίου).
β) οικονομικά οφέλη:
—πλεονεκτήματα «στους τομείς της οικονομίας και του εμπορίου»
10|
—συνέχιση της «χρηματοδοτικής βοήθειας σε Σύρους πρόσφυγες και τις δομές
φιλοξενίας τους στην Τουρκία και συνεργασία στην υπεύθυνη διαχείριση των
μεταναστευτικών ροών απέναντι σε όλα τα κ-μ και αύξηση των προσπαθειών στη
μάχη κατά των δικτύων διακίνησης μεταναστών» (πρόκειται για αρκετά
δισεκατομμύρια ευρώ).
Καίριας σημασίας είναι βέβαια το ερώτημα «με ποιούς όρους» προσφέρεται η «θετική
ατζέντα» στην Άγκυρα;
Τον Δεκέμβριο αναφέρεται μιά λίαν αόριστη και γενικόλογη προϋπόθεση:
—«υπό τον όρο ότι η Τουρκία δείχνει ότι είναι έτοιμη να προωθήσει ένα γνήσιο
συνεταιρισμό (partnership) με την Ένωση και τα κ-μ της και να λύνει τις διαφορές
μέσω διαλόγου και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο».
Όμως τον Οκτώβριο είχαν θέσει οι 27 ηγέτες εμφανώς αυστηρότερους όρους:
—«υπό τον όρο ότι θα καταβάλλονται σταθερές εποικοδομητικές προσπάθειες να
σταματήσουν οι παράνομες ενέργειες απέναντι στην Ελλάδα και Κύπρο».
4. Χειρότεροι όροι και για τον ελληνοτουρκικό διάλογο!
Στο πιό θεμελιώδες ζήτημα που είναι οι όροι του ε/τ διαλόγου προκαλούν τεράστια
απορία αλλά και ανησυχία οι προς το χειρότερο αλλαγές που έγιναν από τον Οκτώβριο
στον Δεκέμβριο. Αντί δηλ. να βελτιώσουμε τις διατυπώσεις ώστε οι όροι του διαλόγου να
συμπεριλάβουν όλες τις κατά καιρούς ευρωπαϊκές αποφάσεις και το θεσμικό πλαίσιο
προαπαιτουμένων που η ίδια η ΕΕ έχει θέσει για τις υποψήφιες χώρες, αυτές χαλάρωσαν.
Ενδεικτικά παρατίθενται παραδείγματα θέσεων που έχει ήδη υιοθετήσει η ΕΕ, την
δεσμεύουν (agreed text)και θα έπρεπε γι αυτό να προταχθούν ως όροι του διαλόγου στις
αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής:
—το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο ΕΕ-Τουρκίας του 2005 με αναφορές στα
προαπαιτούμενα για σχέσεις καλής γειτονίας, ειρηνική επίλυση των διαφορών, άρση
του casus belli κλπ
—το κοινοτικό κεκτημένο της προσχώρησης της ΕΕ ως τέτοιας και κάθε κράτους-μέλους
στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας που δεσμεύει όλη την Ένωση
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ: Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ. Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης |11
—την ίδια υποχρέωση όπως αποτυπώνεται για τις υποψήφιες χώρες στο κεφ.13 των
ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Στο καίριο αυτό θέμα σημειώνουμε τα εξής:
Εξαφανίστηκε τελείως από τα Συμπεράσματα του Δεκεμβρίου η παρ. 16 του Οκτωβρίου
που
—καλούσε τα δύο μέρη «να επαναρχίσουν τις κατ’ ευθείαν διερευνητικές επαφές με
στόχο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ των δύο χωρών». Πρόκειται,
θυμίζουμε, για την πολυδιαφημισμένη μεγάλη επιτυχία από την κυβέρνηση κατά τη
Σύνοδο του Οκτωβρίου που όμως μυστηριωδώς εξαφανίστηκε ως όρος από τα
Συμπεράσματα του Δεκεμβρίου μέσα σε απόλυτη σιωπή από τις κυβερνητικές
ανακοινώσεις!
—καλωσόριζε «τα πρόσφατα βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης Ελλάδας και Τουρκίας»
(προφανώς τις συζητήσεις στο ΝΑΤΟ στις οποίες όμως ο κ. Στόλτενμπεργκ σε πρόσφατη
δήλωσή του αναφέρθηκε ως ήδη συμφωνημένα αγνώστου κατά τα λοιπά περιεχομένου
«μέτρα αποσυμπίεσης»).
5. Βήματα πίσω και απέναντι στην Κυπριακή Δημοκρατία
Ανάλογη αποδυνάμωση θέσεων βλέπουμε όμως και σε σχέση με τα θέματα της Κύπρου,
ιδίως όταν ληφθούν υπόψη οι εντωμεταξύ επισυμβάσασες άκρως προκλητικές ενέργειες
της Τουρκίας απέναντι στη Λευκωσία: γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, ωμή παρέμβαση
στις τ/κ εκλογές με επιβολή του εκλεκτού του Ερντογάν, αλλαγή της βάσης των
διακοινοτικών συνομιλιών από ομοσπονδιακή σε συνομοσπονδιακή, εκβιασμός στο
Βαρώσι κλπ. Κι ενώ συμβαίνουν, πρακτικά ανεμπόδιστα, όλα αυτά τα απαράδεκτα για τις
αρχές και αξίες της ΕΕ, οι 27 ζητούν για το Κυπριακό
α) «άμεση επανάληψη των διαπραγματεύσεων» σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε: η
«ισχυρή καταδίκη» του Ευρωπ. Συμβουλίου γίνεται απλή καταδίκη (παρ.31) των
«μονομερών βημάτων» στα Βαρώσια, και επαναλαμβάνονται οι γενικόλογες θέσεις της
στο Κυπριακό (από την εποχή που η ΚΔ δεν ήταν μέλος της ΕΕ). Την φορά αυτή μάλιστα
δεν δηλώνει η ΕΕ απλά «έτοιμη» αλλά και «αποφασισμένη» να στείλει έναν εκπρόσωπο
12|
στην «αποστολή καλών υπηρεσιών του ΟΗΕ» — ίσες αποστάσεις από την Τουρκία και το
κράτος-μέλος κι εδώ…!
β) Εξαφανίζεται ως διά μαγείας η λίαν σημαντική πρόσκληση της Λευκωσίας στα
Συμπεράσματα του Οκτωβρίου προς την Τουρκία « να αποδεχθεί την πρόσκληση της ΚΔ
για διμερή διάλογο με την Τουρκία με στόχο να λυθούν όλες οι διαφορές στη θάλασσα»
μεταξύ των δύο χωρών, «με διάλογο και διαπραγματεύσεις με καλή πίστη και πλήρη
σεβασμό του διεθνούς δικαίου». Γιατί άραγε χάθηκε (αμαχητί;) ένα σημαντικό κέρδος για
τη Λευκωσία;
6. Η τουρκική ιδέα για πολυμερή διάσκεψη καλά κρατεί…
Η αναμφίβολα τουρκική ιδέα σύγκλησης μιάς Πολυμερούς διάσκεψης για την
Αν.Μεσόγειο που δήθεν πρότεινε αρχικά από μόνος του ο κ. Μισέλ, δυστυχώς παρέμεινε
κι αυτή στο τραπέζι. Παρά τις προσπάθειες που φαίνεται ότι κατέβαλαν (με καθυστέρηση
αφού τον Οκτώβριο την είχαν αποδεχθεί) Ελλάδα και Κύπρος στο διπλωματικό επίπεδο, η
επικίνδυνη πρόταση δεν «πέθανε». Αφαιρέθηκαν μεν φραστικά οι διευκρινίσεις ότι
στοχεύει σε «θέματα στα οποία απαιτούνται πολυμερείς λύσεις περιλαμβανομένων
οριοθετήσεων θαλασσίων ζωνών, ασφάλειας, ενέργειας, μετανάστευσης και οικονομικής
συνεργασίας» (Συμπερ. Οκτωβρίου) , αλλά σίγουρα ο Μπορέλ αυτές ακριβώς τις ιδέες
ενδιαφέρεται με τουρκική ενθάρρυνση να προωθήσει. Θα φτάσουμε άραγε να
καμαρώσουν η Ελλάδα και η Κύπρος με τη δική τους συνυπογραφή μιά τέτοια διάσκεψη
με πρωταγωνιστή τον Τούρκο Πρόεδρο και να αποδεχθούν να συμμετέχουν από την πίσω
πόρτα σχεδόν ισότιμα και οι Τ/Κ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων; Άλλη μιά ανώφελη
δαπάνη διπλωματικού κεφαλαίου με πιθανότατα επικίνδυνα επακόλουθα;
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΚΟΡΥΦΗΣ: Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΥΑΛΟΣ, Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ. Καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης |13
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΑΜΕΣΑ ΒΗΜΑΤΑ ΑΝΑΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
ΜΑΣ
Ενόψει των παραπάνω ευκαιριών που χάθηκαν, των νέων δεδομένων που
διαμορφώθηκαν, του ευρωπαϊκού και αμερικανικού τοπίου που διαγράφεται στον άμεσο
ορίζοντα, και της λίαν πιθανής νέας αποθράσυνσης της Τουρκίας, προέχουν ως άμεσες
πρώτες επισημάνσεις (θα επανέλθουμε σύντομα ) τα παρακάτω βήματα αναπροσαρμογής
στρατηγικής και τακτικών κινήσεων :
1. Ο διάλογος με την Τουρκία δεν μοιάζει με συνομιλίες Δανίας -Σουηδίας και δεν πρέπει
να αντιμετωπίζεται με ρομαντική αφέλεια. Η Άγκυρα θα πιέσει με κάθε είδους απειλές και
προκλήσεις για να συρθούμε στον διάλογο με τους όρους της, αλλά αυτό δεν σημαίνει κι
ότι πρέπει να υποκύψουμε στους εκβιασμούς. Το ίδιο και στο Κυπριακό. Αλλά ο χρόνος
είναι σύμμαχος και το μέλλον ευνοϊκότερο μόνο όταν προετοιμάζεις «έξυπνα» ένα
συνολικά καλύτερο συσχετισμό δυνάμεων.
2. Ενόψει τεκτονικών αλλαγών στα ελληνοτουρκικά, είναι αναγκαία η άμεση
αναπροσαρμογή της εθνικής στρατηγικής απέναντι στην Τουρκία
με πρώτο βήμα την διερεύνηση νέων ιδεών και “out of the box thinking”.
3. Ενόψει της σημασίας της ανατεθείσας Έκθεσης Κομισιόν-Μπορέλ για τη συνολική σχέση
ΕΕ-Τουρκίας, είναι απαραίτητο να κινηθούμε άμεσα και έγκαιρα, ώστε όχι μόνο να
εκπονήσουμε τις δικές μας θέσεις απέναντι στη θεματική αυτή, αλλά και να «περάσουμε»
τις απόψεις μας στα τελικά ευρωπαϊκά κείμενα.
4. Διάλογος με την Τουρκία τουλάχιστον μέχρι την υιοθέτηση της Έκθεσης και το
ξεκαθάρισμα του τοπίου δεν πρέπει να γίνει. Μας χρειάζεται άλλωστε σε κάθε περίπτωση
στρατηγικός χρόνος για να ανακάμψουμε από κάθε άποψη.
5. Εσωτερικά, πρέπει να γίνουν πολλά για να προετοιμαστεί σοβαρά ο διάλογος που με
περισσή βεβαιότητα θεωρούμε ότι θα περιοριστεί μόνο σε όσα θέματα εμείς θέλουμε να
συζητήσουμε. Σοβαρή προετοιμασία πρέπει να γίνει και στη δημόσια διπλωματία μας
ενόψει δύσκολων μαχών. Οι εθνικές θέσεις για τις θαλάσσιες ζώνες μας απέναντι στην
Τουρκία είναι άλλωστε ακόμη μινιμαλιστικές (6 ν.μ. συν μόνο μιά μερική οριοθέτηση
ΑΟΖ). Η Άγκυρα τις χαρακτηρίζει βέβαια μαξιμαλιστικές καλώντας μας —χωρίς δική μας
14|
ανταπόκριση— να διευκρινίσουμε αν ασπαζόμαστε ή όχι τον αντικειμενικό/επιστημονικό
και σύμφωνο με το δίκαιο της θάλασσας χάρτη της Σεβίλης. Υπάρχει άραγε άλλο διεθνές
προηγούμενο να προσέρχεται μιά χώρα σε διάλογο οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών
και να μην έχει επίσημα καταθέσει (έστω και ως βάση διαπραγμάτευσης) ένα σχετικό
χάρτη;